هدف از فراشناخت، نه فقط “دانستن”، بلکه “درک کردن چگونگی یادگیری و تفکر خود” و بهبود آن است. بنابراین، استراتژی‌های فراشناختی به ما کمک می‌کنند تا:
- برنامه‌ریزی کنیم.
- پیشرفت خود را نظارت کنیم.
- تصمیمات بهتری بگیریم.
- از اشتباهات خود یاد بگیریم.
استراتژی‌های فراشناختی (Metacognitive Strategies)
این استراتژی‌ها در سه دسته اصلی قرار می‌گیرند:
1. برنامه‌ریزی (Planning)
قبل از شروع کار یا یادگیری، فرد به فکر می‌نشیند: چطور بهتر عمل کنم؟
مثال‌ها:
- تعیین هدف از یادگیری، مثل: هدف من این است که تا فردا موضوع X را به خوبی بفهمم.
- انتخاب روش مناسب برای یادگیری، مثل: بهتر است این مطلب را با نقشه ذهنی یاد بگیرم.
- تخمین زدن زمان لازم برای انجام کار
- تشخیص اینکه چه چیزهایی را می‌دانیم و چه چیزهایی را نمی‌دانیم.
نکته:
در حوزه مجری‌گری، این شامل مطالعه دقیق متن، تحلیل محتوا، آگاهی از متن و نحوه برجسته کردن نقاط مهم است.
2. نظارت (Monitoring)
در حال انجام کار، فرد به خودش توجه می‌کند: آیا دارم درست عمل می‌کنم؟ آیا متوجه شدم؟
مثال‌ها:
-
خودپرسش‌هایی مثل:
- آیا من این مطلب را درست فهمیدم؟
- آیا روش فعلی یادگیری موثر است؟
- «آیا باید زمان بیشتری روی این موضوع بگذارم؟
-
استفاده از تمرین‌های مروری (Self-testing)
-
مقایسه پیشرفت با هدف اولیه
-
متوجه شدن وقتی که دیگر تمرکز ندارید
نکته:
در مجری‌گری، این می‌تواند شامل این باشد که در حین ضبط یا اجرا، به صدای خود، لحن، حرکات دست و واکنش‌های مخاطب توجه کنید و در صورت نیاز تغییر دهید.
3. ارزیابی (Evaluating)
بعد از اتمام کار، فرد به عملکرد خود نگاه می‌کند: چقدر خوب عمل کردم؟ چه چیزهایی را می‌توانم بهتر کنم؟
مثال‌ها:
- خودارزیابی بعد از اجرا: آیا ارائه‌ام واضح بود؟ آیا مخاطب را جذب کردم؟
- تحلیل اشتباهات: در چه قسمتی ضعیف بودم؟ چرا؟
- تعیین چیزهایی که باید دوباره یاد بگیرم
- تعریف نقاط قوت و ضعف برای بهبود آینده
نکته:
برای یک مجری، این می‌تواند شامل دیدن فیلم ضبط شده از خود، گوش دادن به صدای خود و دریافت بازخورد از دیگران باشد.
روش‌های عملی برای تقویت فراشناخت
در ادامه، چند استراتژی قابل اجرا برای توسعه فراشناخت را با جزئیات بررسی می‌کنیم:
1. خودپرسش‌ها (Self-questioning)
- قبل از کار:
- هدف من چیست؟
- چه چیزهایی را بلد هستم و چه چیزهایی را نمی‌دانم؟
- در حین کار:
- آیا این روش به من کمک می‌کند؟
- آیا من درست متوجه شدم؟
- بعد از کار:
- چه چیزهایی یاد گرفتم؟
- چه اشتباهاتی داشتم و چگونه می‌توانم آنها را تصحیح کنم؟
2. نوشتن روزانه یا گزارش خودارزیابی
- یک دفترچه فراشناختی داشته باشید.
- در پایان روز یا پس از هر اجرا، بنویسید:
- چه چیزهایی خوب بود؟
- چه چیزهایی مشکل داشتم؟
- چه تغییراتی در آینده اعمال خواهم کرد؟
3. استفاده از نقشه ذهنی یا الگوهای فکری
- برای طرح‌ریزی یک برنامه یا یادگیری عمیق، نقشه ذهنی ایجاد کنید.
- این کار به شما کمک می‌کند تا ساختار دانش خود را ببینید و نقاط ضعف و قوت را تشخیص دهید.
4. اجرای شبیه‌سازی شده و تمرین تحت نظارت
- قبل از اجرای واقعی، یک مرحله تمرین با ضبط تصویر یا صدا داشته باشید.
- بعد از تمرین، از خودتان سوالاتی بپرسید:
- آیا لحن من مناسب بود؟
- آیا عبارات من روان و قابل فهم بودند؟
- آیا می‌توانستم احساسات بیشتری را منتقل کنم؟
5. دریافت بازخورد و مقایسه با معیارهای استاندارد
- بازخورد از همکاران، مدیران، یا مخاطبان را جدی بگیرید.
- این بازخورد را با انتظارات خود و استانداردهای حرفه‌ای مقایسه کنید.
6. استفاده از استراتژی «باور به یادگیری رشدی» (Growth Mindset)
- باور داشته باشید که مهارت‌ها با تمرین و آگاهی بهتر می‌شوند.
- به جای اینکه بگویید: من گوینده خوبی نیستم، بگویید: من در حال یادگیری و بهبود هستم.
7. تمرین «مراقبت ذهنی» (Mindfulness)
- تمرین‌های آگاهی از لحظه (mindfulness) به شما کمک می‌کنند تا از وضعیت فیزیکی و روانی خود آگاه شوید.
- این آگاهی، پایه فراشناخت است و به شما کمک می‌کند در لحظه تصمیم‌گیری بهتری بگیرید.
نمونه سناریو فراشناختی برای یک مجری
فرض کنید قرار است یک برنامه مستند را اجرا کنید.
قبل از ضبط (برنامه‌ریزی):
- می‌گویید: موضوع این برنامه درباره محیط زیست است. من درباره این موضوع دانش کافی دارم، ولی بهتر است چند مقاله جدید هم بخوانم.
- تصمیم می‌گیرید با نقشه ذهنی محتوا را مرتب کنید.
در حین ضبط (نظارت):
- متوجه می‌شوید که در قسمتی از متن، احساس تردید می‌کنید.
- به خودتان می‌گویید: این قسمت را دوباره بخوان و با لحن مطمئن‌تری بگو.
بعد از ضبط (ارزیابی):
فیلم را تماشا می‌کنید و به خودتان می‌گویید:
-
- قسمت اول خوب بود، ولی در قسمت دوم، صدای من کمی خسته بود.
- بهتر است قبل از ضبط بعدی، استراحت کافی داشته باشم.
خلاصه راه‌های فراشناخت